Երկիր հասած էներգիայի մեծ մասը կլանում է Երկրի մակերևույթը, ապա՝ փոխանցում է ծովերի, լճերի և գետերի ջրերին, ինչպես նաև՝ բույսերին: Իսկ մի փոքր մասը քամիների, ալիքների առաջացման պատճառ է դառնում:

Մեզանում գոյություն ունեն էներգիայի ստացման ավանդական և ոչ ավանդական՝ այլընտրանքային աղբյուրներ։ Հայտնի և ապացուցված փաստ է, որ ավանդական էներգիա արտադրող տեխնոլոգիաները (ներառյալ միջուկային և ջերմամիջուկային տեխնոլոգիաները)՝ շրջակա միջավայրի վրա վնասակար ազդեցություն են ունենում։ Դրանց օգտագործումը, արդեն իսկ առաջիկա տասնամյակներում, անխուսափելիորեն կհանգեցնի կլիմայի աղետալի փոփոխության։

Ներկայիս տեխնոլոգիաները, որոշակի ներդրում կատարելուց հետո, թույլ են տալիս նույնիսկ տնային տնտեսություններին ունենալ սեփական, բնական էներգիայի ստացման աղբյուրներ՝ գեներատորներ և անկախանալ ընդհանուր էներգետիկական ցանցից: Սակայն, Հայաստանի բնակչության կողմից դեռ հավուր պատշաճի ուշադրություն չի դարձվում և չի ընկալվում էներգիայի և ռեսուրսների խնայման կարևորությունն ու դրանց անխնա սպառման հետևանքները։

Հայաստանում սպառողների 60 տոկոսն այսօր դժվարանում է հրաժարվել ավանդական էներգիայի աղբյուրներից՝ անտեսելով, որ ընթացքում սպառվում են պաշարներն ու մեծ վնաս հասցնում շրջակա միջավայրին։

Էներգետիկայի ոլորտում այլընտրանքային տեխնոլոգիաների անցումը թույլ կտա խնայել երկրի վառելիքի ռեսուրսները քիմիական և այլ ոլորտներում վերամշակման համար: Բացի այդ, շատ այլընտրանքային աղբյուրների կողմից արտադրվող էներգիայի ինքնարժեքն արդեն իսկ ավելի ցածր է, քան ավանդական աղբյուրներից ստացված էներգիայի արժեքը, իսկ այլընտրանքային էլեկտրակայանների կառուցման վերադարձի ժամկետը շատ ավելի կարճ է: Այլընտրանքային էներգիայի գները նվազում են, մինչդեռ ավանդական էներգիայի գներն անընդհատ աճում են։ Այսօր վերականգնվող էներգիայի աղբյուրները շատ երկրներում ավելի մատչելի այլընտրանք են և 3 անգամ ավելի շատ աշխատատեղեր են ստեղծում, քան՝ հանածո վառելիքը:

Երկրի վրա վառելիքի սահմանափակ պաշարների, ինչպես նաև մոլորակի մթնոլորտի և կենսոլորտի աղետալի փոփոխությունների էքսպոնենցիոնալ աճի պատճառով գոյություն ունեցող ավանդական էներգիան կարծես փակուղի է։ Ուստի հասարակության էվոլյուցիոն զարգացման համար անհրաժեշտ է անհապաղ սկսել աստիճանական անցում՝ էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրներին:

Ինչ է չվերականգնվող էներգիան

Հանածո վառելիքները՝ նավթը, բնական գազը, ածուխը և ուրանի հանքաքարը չվերականգնվող ռեսուրսներ են։ Դրանց ձևավորումը տևում է հարյուրմիլիոնավոր տարիներ: Էներգիա առաջացնելու համար հանածո վառելիքի այրումն արտազատում է վնասակար ջերմոցային գազեր, ինչպիսիք են ածխաթթու գազը:

Ի՞նչ է վերականգնվող էներգիան

Վերականգնվող էներգիան ստանում են բնական աղբյուրներից՝ հիդրոէներգիայի, քամու, արևային էներգիայի, երկրաջերմային էներգիայի, կենսազանգվածի և մակընթացային էներգիայի օգտագործմամբ: Այն համալրվում է այնպիսի արագությամբ, որը գերազանցում է դրա սպառման արագությունը: Նման անընդհատ համալրվող աղբյուրների օրինակներ են արևի լույսը և քամին: Մեզ շրջապատող վերականգնվող աղբյուրները կարող են ապահովել հսկայական քանակությամբ էներգիա: Վերականգնվող աղբյուրներից էներգիա ստանալը կապված է շատ ավելի ցածր արտանետումների հետ, քան հանածո վառելիքի այրումը:

Վերականգնվող կամ այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրների օգտագործումը թույլ է տալիս զգալիորեն նվազեցնել շրջակա միջավայրի վրա բացասական ազդեցությունը։ Ինչպես նաև՝ կրճատել էներգիայի ստացման ծախսերը:

Անշուշտ էներգախնայողությունն ապրելակերպ է, ինչն էապես կարող է նպաստել և՛ շրջակա միջավայրի, և՛ ամբողջ մոլորակի բնապահպանական խնդիրների լուծմանը:

Վերականգնվող էներգիայի ներուժը՝ Հայաստանում

Հայաստանը կարող է օգտագործել երկրում գոյություն ունեցող վերականգնվող էներգիայի տարբեր աղբյուրներ: Այս աղբյուրները ներառում են մեծ և փոքր հիդրոները, մեծաքանակ արևափայլը, ինչպես նաև քամու բարձր և միջին արագություն ունեցող մի շարք լեռնանցքները: Հայաստանում վերականգնվող էներգիայի տեխնոլոգիաների կարելիությունները դիտարկվում են հետևյալ երեք ոլորտներում՝

1․ Էլեկտրաէներգիա արտադրող փոքր ՀԷԿ-եր, հողմակայաններ և արևային ֆոտովոլտային կայաններ,

2․Ջերմային էներգիա արտադրող արևի ջերմային էներգիայի, կենսազանգվածի, կենսագազի (bio gas) և ջերմային պոմպերի (heat pump) օգտագործում,

3․Տրանսպորտի համար կենսաէթանոլի (bio ethanol) և ջրածնի (hydrogen) արտադրություն:

Հայաստանում վերականգնվող էներգիայի ներուժի բազմակողմանի ուսումնասիրության արդյունքում փոքր ՀԷԿ-երը և արևային ջրատաքացուցիչները համարվել են մոտակա և միջանկյալ ժամանակաշրջանում առավել ձեռնտու վերականգնվող էներգիայի տեխնոլոգիաներով:

Կենսազանգվածը նույնպես դիտվում է հարմար, ջերմային և էլեկտրական էներգիայի արտադրության համար մոտակա ժամանակահատվածում որոշակի պայմանների դեպքում, այն է`կտրված ծառերի փոխարեն նոր ծառերի տնկելը և կենսավառելիքի արտադրության ֆրակցիաների բաժանման (fractionation) ձևի կիրառությունը: Ջրածինը՝ որպես վառելիք տրանսպորտի համար, դիտվում է հարմար ավելի հեռու ժամանակահատվածում: Վերջապես, քաղաքային կարծր թափոնները, չլինելով դասական վերականգնվող աղբյուր, դիտվում են իրատեսական մեթան ստանալու և էլեկտրաէներգիա արտադրելու համար:

Այլընտրանքային էներգիայի բնապահպանական օգուտներն ու ազդեցությունը

Վերականգնվող էներգիայի արտադրությունը հիմնականում դրական  երկարաժամկետ ազդեցություն ունի շրջակա միջավայրի վրա, քանի որ այն կրճատում է հանածո վառելիքի վրա հիմնված  էներգաարտադրությունը՝ դրանով իսկ կրճատելով ջերմոցային գազերի (green house gases) արտանետումները:

Վերականգնվող էներգիայի տեխնոլոգիաները նաև կարող են կրճատել ջրի սպառումը, ջերմային աղտոտումը, թափոնները, աղմուկը, ինչպես նաև հակադարձել հողօգտագործման բացասական երևույթներին: Անշուշտ, վերականգնվող էներգիայի տեխնոլոգիաների կառուցման և շահագործման ընթացքում ազդեցություններ կլինեն շրջակա միջավայրի վրա: Սակայն շինարարական մասի ազդեցությունը սովորաբար ժամանակավոր է և ոչ ավել, քան այլ արդյունաբերական նախագծերինը:

Փոքր ՀԷԿ-երի նախագծերի հիմնական հավանական ազդեցությունը կապված է ձկների հետ, եթե տուրբինների պատճառով ձկներին վնասելուց խուսափելու համար չեն տեղակայվել համապատասխան ձկնային ջրուղիներ, կամ՝ չեն կազմակերպվել համապատասխան նախապատրաստական միջոցառումներ:

Նաև էական է բնաշխարհի վրա այն բացասական ազդեցությունը, որը կապված է կայանից անբավարար նվազագույն ջրի հոսքի բացթողնման հետ:

Հողմակայանների շահագործման հիմնական հետևանքը կապված է ցածր հաճախականության աղմուկի և տեսողականի աղավաղման հետ: Ցանկալի է հողմակայանները տեղադրել թռչունների չվելու ուղիներից հեռու, քանի որ հնարավոր է թռչունները բախվեն տուրբինի թիակներին:

Կենսավառելիքի արտադրությունը, ըստ էության, իր ամբողջ արտադրական կյանքի տևողության ընթացքում չունի ածխածնային (CO2 ) արտանետումներ, եթե բուսատեսակներն աճեցնելու համար անտառներ չեն հատվել: Չնայած բենզինի և կենսաէթանոլի խառնուրդն ավելի քիչ CO2 է պարունակում, սակայն այն առաջացնում է ավելի շատ ազոտի օքսիդ (NOx), որը մթնոլորտն աղտոտող սմոգի առաջացման պատճառն է: Կախված բուսատեսակից՝ արտադրական մնացորդները կարող են օգտակար լինել որպես պարարտանյութ (fertilizer), մշակող գործարանների աշխատանքային վառելիք կամ դառնալ թափոն:

Փայտանյութի այրումն առաջացնում է արտանետումներ, ինչպես նաև մարդու առողջությանը վնասող մանր մասնիկներ։ Անհավասարակշիռ ծառերի հատման դեպքում վնաս կարող է հասցվել նաև էկո համակարգին:

Արևային էներգիան այսօր համարվում է ժամանակակից այլընտրանքային էներգիայի ամենահեռանկարային, արագ զարգացող ու տարածվող աղբյուր։ Յուրաքանչյուր 20 րոպեի ընթացքում երկրին հասնող արևային էներգիայի քանակը հավասար է էներգիա սպառող հիմնական երկրների մեկ տարվա ընթացքում օգտագործած հանածո վառելանյութից ստացված էներգիային:

Այլընտրանքային էներգիայի այլ տեսակների համեմատ արևային էներգիան շատ առավելություններ ունի։ Նախ՝ էլեկտրաէներգիա արտադրելու համար արևային մոդուլները հումք և սպառվող նյութեր չեն պահանջում, միայն արևի լույսը բավական է՝ գեներացիայի համար: Արևային էներգիայի ինքնավար համակարգերը չունեն շարժվող մեխանիզմներ, ինչը զգալիորեն մեծացնում է հուսալիությունը շահագործման ընթացքում։ Արևային մոդուլները չեն վնասում շրջակա միջավայրը և կենդանիներին։ Արևային էներգիայի օգտագործումը հնարավոր է աշխարհի ցանկացած կետում։ Ժամանակի ընթացքում արևային էներգիան սկսում է շուկայից դուրս մղել ածուխն ու բնական գազը: Բացի այդ, զարգացող շուկաներում արևային նոր նախագծերի արժեքը քամուց պակաս է:

 Փաստեր

Անցյալ դարի վերջին տասնամյակներում էներգախնայողության համաշխարհային առաջավոր փորձը ցույց տվեց, որ գործող տեխնոլոգիաների էներգախնայողական ներուժը կազմում է էներգակիրների ծախսի 30-ից 40%-ը, իսկ վառելիքի տնտեսումը 2-ից 3 անգամ էժան է, քան համարժեք քանակությամբ վառելիքի արդյունահանումն ու մատակարարումը սպառողներին: Այսպիսով, էներգախնայողությունը, որպես էներգիայի նոր աղբյուր, ավելի շահավետ է մյուս աղբյուրներից:

Միջազգային էներգետիկական գործակալության տվյալների համաձայն, էներգախնայողական միջոցառումների իրագործման մեջ ծախսված յուրաքանչյուր դրամ ավելի շատ «մաքուր» էներգիա է տալիս, քան նույն էներգիան 20 այլ աղբյուրներից ստանալու համար անհրաժեշտ գումարն է: Հարկ է ընդգծել, որ խնայված էներգիայի զգալի մասը ձեռք է բերվում սպառման ոլորտում, և այդ էներգիան էկոլոգիապես մաքուր է, քանի որ ստացման պրոցեսը զերծ է արտանետումներից:

ՀՀ կառավարությունն առաջնային է համարում էներգախնայողությունը որպես երկրի էներգետիկ անվտանգության, տնտեսական մրցունակության մեծացման և շրջակա միջավայրի վրա, ինչպես նաև կլիմայի գլոբալ տաքացման բացասական ազդեցության նվազեցման միջոց:

ՀՀ կառավարության կողմից վարվող քաղաքականությունն է`

խթանել էներգախնայողությունը տնտեսության բոլոր ճյուղերում, ինչն էլ սահմանված է «Էներգախնայողության և վերականգնվող էներգետիկայի մասին» օրենքում և «Էներգախնայողության և վերականգնվող էներգետիկայի ազգային ծրագրում:

2018 թվականի էներգետիկ հաշվեկշռի համաձայն, էներգիայի ներքին խոշորագույն սպառողը տնային տնտեսությունների ոլորտն է, որը պատասխանատու է ընդհանուր վերջնական էներգիայի 33.1% սպառման համար: Նրան հաջորդում է տրանսպորտի ոլորտը՝ մոտ 33.1% մասնաբաժնով: Արդյունաբերությունն օգտագործել է էներգիայի միայն 15.2%-ը, ինչը զգալի քիչ է խորհրդային ժամանակահատվածի արդյունաբերության մասնաբաժնից:

Առևտրային և հանրային ծառայություններն օգտագործել են մոտ 17.2%, իսկ գյուղատնտեսությունը՝ մոտ 1.5%: Եղանակային պայմաններից կախված՝ բնակարանային ոլորտի մասնաբաժինը տատանվում է:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հանրային և բնակելի շենքերում  էներգախնայողությանն ուղղված լրացուցիչ կապիտալ ներդրումները կարող են կազմել առավելագույնը 15%, իսկ էներգիայի տնտեսումը` մինչև 40%:

Հայաստանի շուրջ 19 հազար բազմաբնակարան շենքերի գերակշիռ մասը կառուցվել են խորհրդային ժամանակներում` 35-ից 60 տարի առաջ, առանց էներգախնայողության միջոցառումների կիրառության: Էներգիայի օգտագործումը այդ շենքերում, ըստ մեկ մետր քառակուսու, մոտ 2-ից 3 անգամ բարձր է, քան զարգացած երկրներում և տատանվում է տարեկան 200-ից 320 կՎտժ/մ:

Համաձայն նախնական ուսումնասիրությունների՝ բնակելի և հանրային շենքերի արդյունավետ ջերմամեկուսացման միջոցով ջեռուցման համար նախատեսված էներգասպառումը հնարավոր է կրճատել առնվազն 40%-ով: Շենքերում խնայված էներգիայի մեկ միավորի միջին արժեքը կազմում է 1-ից 4 ԱՄՆ ցենտ՝ 1 կՎտժ-ի համար, մինչդեռ Հայաստանի էներգետիկ համակարգի արտադրած էներգիայի միջին արժեքը շուրջ 5 ԱՄՆ ցենտ է: Շենքերի ջեռուցումը, հովացումը և տարբեր սարքավորումների օգտագործումն ամենամեծ սպառիչներն են շենքերում: Նշված սարքավորումների էներգախնայողության բարելավմանը զուգահեռ՝ սպառողի արդյունավետ վարքագիծն այս ոլորտում կիրացնի ավելի մեծ՝ շուրջ 60% խնայողության ներուժ:

Միջազգային ինտեգրացիոն գործընթացների շրջանակներում Հայաստանը միանալով «Եվրասիական տնտեսական միության մասին» պայմանագրին, ԵԱՏՄ շրջանակներում ընդունել է «էներգասպառող սարքավորումների էներգաարդյունավետության պահանջների մասին» տեխնիկական կանոնակարգը:

Իսկ ՀՀ-ԵՄ միջև ստորագրված Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրով Հայաստանը պարտավորվել է առաջիկա ժամանակահատվածում ՀՀ օրենսդրությանը մոտարկել էներգախնայողությունը խթանող թվով 65 կանոնակարգեր, հրահանգներ և ուղեցույցեր՝ (շենքեր և շինություններ, էներգասպառող սարքավորումներ և տրանսպորտային միջոցներ), դրանով իսկ նոր թափ հաղորդելով էներգախնայողության և էներգաարդյունավետության զարգացմանն ուղղված պետական քաղաքականությանը:

Մեկ այլ էներգետիկայի բնագավառի զարգացման ռազմավարական ծրագիր է իրենից ներկայացնում մինչև 2040 թվականը վերականգնվող էներգետիկայի ներուժի առավելագույն օգտագործումը, էներգախնայողության ներուժի հնարավորինս իրացումը: Ռազմավարական ծրագրով նախատեսված էլեկտրաէներգետիկական շուկայի ազատականացումը՝ շուկայի նոր մոդելին անցումը, կնպաստի մեծածախ և մանրածախ շուկաների արդյունավետության բարձրացմանը, իսկ միջպետական առևտրի խթանումը հնարավորություն կընձեռի ներքին շուկայում ունենալ մրցակցության նոր տարրեր:

2008 թվականից յուրաքանչյուր տարի նոյեմբերի 11-ին ամբողջ աշխարհում նշվում է Էներգախնայողության միջազգային օրը, որի հիմնական նպատակն է ուշադրություն հրավիրել ռեսուրսների օգտագործմանն ու էներգիայի վերականգնվող աղբյուրների զարգացմանը:

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն էներգետիկայի բնագավառում նախատեսում է իրականացնել սոցիալական, բնապահպանական և տնտեսական հավասարակշռված քաղաքականություն, առավելագույնս ներգրավելով բոլոր շահառուներին՝ սույն ռազմավարության նպատակներին հասնելու համար։

Ըստ ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի տվյալների՝ 2022 թվականին Հայաստանում արտադրվել է ընդհանուր առմամբ 8.9 մլրդ կՎտժ (միլիարդ կիլովատ ժամ) էլեկտրաէներգիա։ Դրա ամենամեծ մասն ապահովել են՝

1․ ջերմային էլեկտրակայանները (ջէկ)`43.5%-ը,

2․հայկական ատոմային էլեկտրակայանը (ՀԱԷԿ) արտադրել է 32%-ը,

3․ հիդրոէլեկտրակայանները (հէկ)՝ 21.8%-ը,

4․արևային կայանները՝ 2.7%։ Թեպետ, դեռևս փոքր կշիռ ունեն, բայց վերջին տարիներին այս ոլորտը մեր երկրում արագ զարգացում է ապրում։

Այստեղ բացակայում են հողմակայանները, որոնք զրոյական կշիռ ունեն։

Որոնք են այլընտրանքային էներգիայի աղբյուրները Հայաստանում

Արևային էներգիա

Արևային էներգիան կարող է ձևափոխվել էլեկտրաէներգիայի, ինչպես նաև ջերմային և այլ տեսակի էներգիաների: Արևային ջերմությունից այլ տեսակի էներգիաների ստացման տեխնոլոգիաները բազմաթիվ են և ամենաշատը: Օրինակ՝ էլեկտրաէներգիա ստացվում է արեգակնային լուսաէլեկտրական (ֆոտովոլտայիկ) մոդուլների (պանելների) միջոցով, արեգակնային ճառագայթումը անմիջականորեն էլեկտրական էներգիայի փոխակերպելով:

Արեգակնային էներգիան ամենահարուստն է բոլոր էներգետիկ ռեսուրսներից և կարող է օգտագործվել նույնիսկ ամպամած եղանակին: Արեգակնային էներգիան Երկրի կողմից գրավելու արագությունը մոտ 10000 անգամ գերազանցում է մարդկության՝ էներգիան սպառելու արագությունը:

Արևային տեխնոլոգիաները կարող են ապահովել ջերմություն, հովացում, բնական լույս, էլեկտրականություն և վառելիք տարբեր կիրառությունների համար: Այս տեխնոլոգիաները հնարավորություն են տալիս արևի լույսը վերածելու էլեկտրական էներգիայի՝ օգտագործելով ֆոտոգալվանային վահանակներ կամ հայելիներ, որոնք կենտրոնացնում են արևի ճառագայթումը:

Վերջին տասնամյակում արևային մարտկոցների արտադրության արժեքը կտրուկ նվազել է՝ դրանք դարձնելով ոչ միայն մատչելի, այլև հաճախ էլեկտրաէներգիա արտադրելու ամենաէժան միջոց: Արևային մարտկոցների շահագործման ժամկետը մոտ 30 տարի է, դրանք հասանելի են տարբեր երանգներով՝ կախված դրանց արտադրության մեջ օգտագործվող նյութի տեսակից:

Արևային էներգիան որպես էկոլոգիապես մաքուր այլընտրանք

Արևային էներգիան էկոլոգիապես մաքուր, հսկայական և անսպառ ռեսուրս է։ Դեռևս 20-րդ դարի երկրորդ կեսից սկսած արևային էնէրգիան էլեկտրական էներգիային փոխակերպելու համար մարդիկ սկսեցին մեթոդներ մշակել: Արևային էներգիան կարող է ձևափոխվել էլեկտրաէներգիայի, ինչպես նաև ջերմային և այլ տեսակի էներգիաների: Արևային ջերմությունից այլ տեսակի էներգիաների ստացման տեխնոլոգիաները բազմաթիվ են: Օրինակ, էլեկտրաէներգիա ստացվում է արևային լուսաէլեկտրական (ֆոտովոլտայիկ) մոդուլների (պանելների) միջոցով՝ արևային ճառագայթումն անմիջականորեն էլեկտրական էներգիայի փոխակերպելով:

Սակայն, արևի բացակայությունը գիշերային, երբեմն էլ ցերեկային ժամերին, կախված տարվա եղանակից, խոչընդոտում են նրա արդյունավետ օգտագործմանը: Բացի այդ, արևի էներգիան լիարժեք օգտագործելու համար անհրաժեշտ է կուտակել, իսկ կուտակելու համար մեծածավալ սարքավորումներ են պահանջվում: Որքան մեծ է կուտակվելիք էներգիայի պաշարը, այնքան մեծածավալ կուտակիչներ են անհրաժեշտ:

Երբ է սկիզբ առել արևային էներգիան

Արևային էլեկտրակայանները առաջին անգամ ստեղծվել են 1980-ական թվականներին: Առաջինը եղել է Կալիֆորնիայում: Այսօր արևային էներգիայի արտադրության ոլորտում աշխարհի առաջատար երկրներն են` ԱՄՆ-ը, Իսպանիան, Չինաստանը, Գերմանիան, Իտալիան, Հնդկաստանը: Աշխարհի ամենահզոր էլեկտրակայանը գտնվում է Հնդկաստանում: Արևային էներգիան լայն կիրառություն ունի Իսրայելում: Այս երկրում գտնվող բազմահարկ շենքերի մոտ 95%-ը ջուր տաքացնելու համար կիրառում են հատուկ արևային տաքացուցիչներ, ինչը հանգեցնում է մոտ 4% էներգախնոյողության ամբողջ երկրի մասշտաբով: Նմանատիպ սարքավորումներ Չինաստանում կիրառում է շուրջ 60 մլն ընտանիք:

Արևային էներգիայի ռեսուրսները Հայաստանում

Հայաստանն ունի արևային էներգիայի մեծ ներուժ (1մ հորիզոնական մակերևույթի վրա արևային էներգիայի հոսքի միջին տարեկան արժեքը կազմում է 1720 կՎտժ/մ, իսկ հանրապետության տարածքի մեկ քառորդն օժտված է տարեկան 1850 կՎՏԺ/մ ինտենսիվությամբ արևային էներգիայի պաշարներով): Հայաստանում արտադրվում են արևային ջերմային կոլեկտորներ (ջրատաքացուցիչներ) 1.38-4.12 մ ստանդարտ չափերով: Ջրատաքացուցչի 2.75 մ  տարբերակը օրական արտադրում է 120 լ տաք ջուր:
Մասնավոր հատվածի կողմից ներմուծվում են ինչպես արևային ջրատաքացուցիչ համակարգերի առանձին մասեր, դրանց հետագա հավաքակցման նպատակով, այնպես էլ ամբողջական համակարգեր: Ներկայումս ՀՀ-ում արևային ջրատաքացուցիչների տեղակայանքների կիրառումը բերում է ոչ միայն էներգախնայողության, այլ նաև դարձել է տնտեսապես շահավետ:

Առաջիկա տարիներին Հայաստանը նախատեսում է զարկ տալ վերականգնվող էներգետիկայի՝ հատկապես արևային էներգետիկայի զարգացմանը: 2021 թվականի հունվարի 14-ին գործադիրը հավանություն տվեց «ՀՀ էներգետիկայի բնագավառի զարգացման ռազմավարական ծրագրին (մինչև 2040 թվականը)» և այս ծրագրի իրականացումն ապահովող ծրագիր-ժամանակացույցին: Ըստ ծրագրի՝ մինչև 2030թ. արևային էներգիայի արտադրության մասնաբաժինը էներգետիկ համակարգում նախատեսվում է հասցնել 15%-ի՝ 1.8 մլրդ կՎտժ: Այդ նպատակով կկառուցվեն 1000 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ արևային էլեկտրակայաններ, ներառյալ ինքնավար կայաններ:

Հայաստանում ստեղծված են բազմաթիվ մեխանիզմներ խթանելու վերականգնվող էներգետիկ աղբյուրների օգտագործումը: Շենքերում և շինություններում էներգիան օգտագործվում է ջեռուցման, հովացման, օդափոխության, լուսավորության, կերակրի պատրաստման, լվացքի, չորացման նպատակներով, ինչպես նաև էլեկտրական սարքերում: Ըստ գնահատականների՝ շենքերում օգտագործվում է երկրում արտադրված ողջ էներգիայի 50%-ը: Այսօր Հայաստանում են գործում են 30 ավել արևային տեխնոլոգիաներով զբաղվող ընկերություններ:

Արևային էներգիայի ազդեցությունը կլիմայի փոփոխության վրա

1․ Արևային էներգիան չի աղտոտում շրջակա միջավայրը և չի առաջացնում ածխածնի երկօքսիդի արտանետումներ:

2․ Այն չունի վնասակար արտանետումներ, որոնք վտանգ են ներկայացնում շրջակա միջավայրի համար:

3․ Արևային մարտկոցները վերամշակելի են և տևում են առնվազն 25 տարի:

4․ Արևային մարտկոցները օգնում են նվազեցնել վտանգավոր թափոնները, որոնք արտադրում են ածուխը և նավթային էներգիայի արտադրությունը:

5․ Նվազեցնում է օդի և ջրի աղտոտումը և չի արտանետում ջերմոցային գազեր։

6․ Արեգակը ծախսարդյունավետ է և նվազեցնում է կախվածությունը թանկ վառելիքից և գազից:

7․ Արևային էներգիան նվազեցնում է առողջության համար վտանգների ռիսկերը, շնչառական համակարգի, քաղցկեղի տարբեր տեսակների և սրտանոթային խնդիրներ ունեցողների համար:

8․Արեգակի կայուն բնույթը պաշտպանում է ներկա սերնդի կարիքները՝ առանց վտանգելու ապագա սերնդի կարիքները:

9․ Եվ, ի վերջո, անցնելով արևային էներգիայի՝ կպայքարենք գլոբալ տաքացման խնդրի դեմ։

Քամու կամ հողմային էներգետիկա

Հողմային կամ քամու էներգետիկան այսօր աշխարհում այլընտրանքային էներգիայի ամենադինամիկ զարգացող ուղղություններից մեկն է: Հողմային էներգիայի ներուժը համարվում է ամենամեծերից մեկը՝ վերականգնվող էներգիայի աղբյուրներից: Ավելի քան 70-80 երկրում այսօր քամուց էլեկտրաէներգիա է ստացվում:

Քամու էներգիան կիրառում է շարժվող օդի կինետիկ էներգիան՝ օգտագործելով մեծ հողմային տուրբիններ, որոնք տեղակայված են ցամաքում (ցամաքային հողմակայաններ), ծովում կամ քաղցրահամ ջրերում: Քամու էներգիան օգտագործվել է հազարամյակների ընթացքում, սակայն վերջին մի քանի տարիների ընթացքում ցամաքային և ծովային հողմային էներգիայի տեխնոլոգիաները զարգացել են՝ առավելագույնի հասցնելով էլեկտրաէներգիայի արտադրությունն ավելի բարձր տուրբիններով և ավելի մեծ պտտվող տրամագծերով:

Թեև քամու միջին արագությունը մեծապես տարբերվում է ըստ գտնվելու վայրի, հողմային էներգիայի գլոբալ տեխնիկական ներուժը գերազանցում է համաշխարհային էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը, և աշխարհի շատ շրջաններ ունեն բավարար կարողություններ զգալի թվով հողմակայաններ կառուցելու համար: Ուժեղ քամիներ լինում են աշխարհի շատ շրջաններում, սակայն երբեմն հեռավոր շրջաններն առավել հարմար են քամու էներգիա արտադրելու համար: Հատկապես, հեռավոր այն տարածաշրջանների համար, որոնք միացված չեն էլեկտրականության ընդհանուր ցանցին:

Հողմային էներգետիկան Հայաստանում

Հողմային էներգետիկան Հայաստանում զարգացող և բավական լուրջ պոտենցիալ ունեցող ուղղություներից մեկն է: Տնտեսապես շահավետ հողմաէլեկտրակայանների ընդհանուր հզորությունը գնահատվում է մոտ 450 ՄՎտ և 1.26 մլրդ. կվտժ էլ. էներգիայի տարեկան արտադրանքով: Հիմնական հեռանկարային տեղանքներն են` Զոդի լեռնանցք, Բազումի լեռներ՝ Քարախաչի և Պուշկինի լեռնանցքներ, Ջաջուռի լեռնանցք, Գեղամա լեռների շրջանը, Սևանի լեռնանցքը, Ապարանի շրջանը, Սիսիանի և Գորիսի միջև գտնվող բարձունքային գոտին և Մեղրիի շրջանը:

2018թ. Հուլիսի 1-ի դրությամբ Համաձայն Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի տվյալների Հայաստանում գործում են 3 հողմաէլեկտրակայան ընդհանուր 2.910 մՎ դրվածքային հզորությամբ, շինարարության մեջ են ևս 2 հողմակայան 5.320 մՎ դրվածքային հզորությամբ:

Երկրաջերմային էներգիա

Երկրաջերմային էներգիան օգտագործում է առկա ջերմային էներգիան Երկրի ներսից: Ջերմությունը ստացվում է երկրաջերմային ջրամբարներից հորերի հորատմամբ կամ այլ կերպ: Բնականաբար, բավականաչափ տաք և թափանցելի ջրամբարները կոչվում են հիդրոթերմալ ջրամբարներ, իսկ բավական տաք ջրամբարները, որոնք ուժեղանում են հիդրավլիկ խթանմամբ, կոչվում են առաջադեմ երկրաջերմային համակարգեր:

Մակերևույթի վրա հայտնաբերված տարբեր ջերմաստիճանների հեղուկները կարող են օգտագործվել էլեկտրաէներգիա արտադրելու համար: Հիդրոջերմային ջրամբարներից էլեկտրաէներգիա արտադրելու տեխնոլոգիան հասուն է ու հուսալի և կիրառվում է ավելի քան 100 տարի:

Երկրաջերմային էներգետիկան Հայաստանում

Երկրի ընդերքի ջերմությունը էներգիայի խոշոր և գործնականում անսպառ աղբյուր է: Կատարված ուսումնասիրությունների շնորհիվ հայտնաբերվել են մի շարք տեղամասեր, որոնցից երեքում կատարված երկրաֆիզիկական հետազոտությունները հաստատել են հրաբխային չսառած մագմատիկ օջախների առկայությունը։ «Ջերմաղբյուր» երկրաջերմային հարթակ Գտնվում է Սիսիանի շրջանում, Ջերմաղբյուր գետի «Բուգուրչայ» վերին հոսանքում, 2650-3000 մ բացարձակ բարձրության վրա։ Երկրաբանական և երկրաֆիզիկական հետազոտությունները թույլ են տալիս ենթադրել, որ մոտ 2500-3000 մետր խորության վրա առկա են բարձր ճնշմամբ (20-25 մթն. ճնշ.) տաք ջրի (մինչև 250օC) պաշարներ:   «Գռիձոր» և «Կարկառ» երկրաջերմային հարթակները գտնվում են Ջերմաղբյուրի տեղամասից 7 կմ հարավ-արևելք, Սյունիքի լեռնաշղթայի ջրբաժանային մասում, 2750-3100 մ բացարձակ բարձրության վրա: Հայաստանի Հանրապետության և Վերակառուցման ու Զարգացման Միջազգային Բանկի համատեղ ֆինանսական միջոցներով «Գռիձոր» և «Կարկառ» երկրաջերմային հարթակներում ավարտվել են համապատասխան երկրաֆիզիկական հետազոտությունները:

Հայաստանում այլ երկրաջերմային տեղամասերից հատկապես հայտնի են Սիսիանի, Վայոց սարի, Ակնալճի, Ղոլղաթի, Հայկական ատոմակայանի, Մուխանի և այլ տեղամասեր:

Հիդրոէներգետիկա

Հիդրոէներգիան օգտագործում է ջրի էներգիան, որը շարժվում է ավելի մեծ բարձրությունից ավելի ցածր: Նման էներգիա կարելի է ստանալ ջրամբարների և գետերի օգնությամբ։ Ջրամբարների վրա գտնվող հիդրոէլեկտրակայաններն օգտագործում են դրանցում տեղակայված ջրի պաշարները, իսկ հոսող հիդրոէլեկտրակայաններն օգտագործում են առկա գետերի հոսքի էներգիան: Հիդրոէլեկտրական ջրամբարները հաճախ ծառայում են բազմաթիվ նպատակների՝ ապահովելով խմելու և ոռոգման ջուր, ջրհեղեղների և երաշտի վերահսկում, նավիգացիոն ծառայություններ և էլեկտրամատակարարում:

Հիդրոէներգիան ներկայումս էլեկտրաէներգիայի ոլորտում վերականգնվող էներգիայի ամենամեծ աղբյուրն է: Այն, ընդհանուր առմամբ, կախված է կայուն տեղումների օրինաչափություններից և կարող է բացասաբար ազդեցություն կրել կլիմայական երաշտներից կամ էկոհամակարգի փոփոխություններից, որոնք ազդում են նման օրինաչափությունների վրա:

Հիդրոէներգիայի արտադրության համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքը կարող է նաև բացասական ազդեցություն ունենալ էկոհամակարգերի վրա, այդ իսկ պատճառով շատերը փոքր հիդրոէլեկտրակայաններն ավելի կանաչ տարբերակ են համարում, հատկապես հեռավոր շրջանների մարդկանց համար:

Հիդրոէներգետիկան Հայաստանում

Հիդրոէներգետիկան պատմականորեն եղել է Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի արտադրության հիմնական աղբյուրներից մեկը։ Այդ պատճառով էլ հիդրոէներգետիկայի զարգացումը Հայաստանի համար ունի կենսական և ռազմավարական նշանակություն։ Դրա զարգացումը իրապես զարգացնում է Հայաստանի էներգետիկ անվտանգությունը։

Փաստենք, որ Հայաստանում հիմնականում աշխատում են փոքր ՀԷԿ-երը, որի պատճառով էլ ՀԷԿ-երի կշիռը արտադրված էլեկտրաէներգիայի մեջ մեկ երրորդի էլ չի հասնում։ Մինչդեռ դա ամենարժեքավոր էներգետիկ ոլորտն է, որի արտադրած էլեկտրաէներգիան ամենաէժաններից է։ Փոքր հէկ-երի զարգացումը (ՓՀԷԿ) Հայաստոնում մեծ հաջողություն է գրանցել վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում։ Այնուամենայնիվ ՓՀԷԿ ոլորտը առողջացման ծրագրի կարիք ունի, որը կկարգավորի առկա հիմնախնդիրները կայանների վերազինման, արդյունավետության բարձրացման և միջազգային տեխնիկական, բնապահպանական չափանիշներին համապատասխանեցման գործում։

Կենսաէներգիա

Կենսաէներգիան ստացվում է կենսազանգված կոչվող տարբեր օրգանական նյութերից, ինչպիսիք են՝ փայտը, փայտածուխը, գոմաղբը և այլ օրգանական պարարտանյութեր, որոնք օգտագործվում են ջերմության և էլեկտրաէներգիայի արտադրության համար, և մշակաբույսերից, որոնք օգտագործվում են հեղուկ կենսավառելիք արտադրելու համար: Կենսազանգվածի մեծ մասն օգտագործվում է գյուղական վայրերում ճաշ պատրաստելու, լուսավորելու և տարածքի ջեռուցման համար, և դրա հիմնական օգտագործողները հիմնականում զարգացող երկրների ավելի աղքատ մարդիկ են:

Կենսազանգվածի ժամանակակից համակարգերը ներառում են հատուկ մշակաբույսեր կամ ծառեր, գյուղատնտեսության և անտառային տնտեսության մնացորդներ և օրգանական թափոնների տարբեր հոսքեր:

Կենսազանգվածի այրման միջոցով էներգիա արտադրելն առաջացնում է ջերմոցային գազերի արտանետումներ, բայց ավելի փոքր քանակությամբ, քան հանածո վառելիքի այրման ժամանակ,  ինչպիսիք են ածուխը, նավթը կամ գազը: Այնուամենայնիվ, բիոէներգիան պետք է օգտագործվի միայն սահմանափակ նպատակներով՝ հաշվի առնելով շրջակա միջավայրի վրա պոտենցիալ բացասական ազդեցությունները, որոնք կապված են անտառտնտեսության և բիոէներգետիկ պլանտացիաների զանգվածային աճի և, հետևաբար, անտառահատումների և հողօգտագործման փոփոխության հետ:

Կենսագազի ստացման պոտենցիալը Հայաստանում տարեկան մոտ 135 մլն մ3 է: Այս բնագավառում դեռ առաջին ծրագրերն են իրականացվում, մեծ է միջազգային ներդրողների ուշադրությունը ոլորտի նկատմամբ:

ECO.AM